مهرانگیز دولتشاهیمهرانگیز دولتشاهی فرزند دوم محمدعلی میرزا شکوه‌الدوله، وزیر اسبق پست و تلگراف و تلفن و مادرش اخترالملوک هدایت (خواهر صادق هدایت) دختر اعتضادالملک (هدایت قلی) هدایت است. وی به سال ۱۲۹۶ش در تهران متولد شد. [۱]
حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۱۲۴، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۰، چاپ اول.
۱ - جایگاه سیاسی خاندانمحمدعلی دولتشاهی از رجال مشهور کرمانشاه بود که در گذشته سمت وکالت مجلس را داشته است. وی از منسوبان یکی از همسران شاه (عصمت‌الملوک همسر چهارم رضاشاه) بود. [۲]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۴۳۱، تهران، جاویدان، ۱۳۷۴، چاپ دوم.
در شهریور ۱۳۱۲ که فروغی به جای مهدیقلی هدایت زمام نخست وزیری را به دست گرفت، محمدعلی دولتشاهی را به عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن انتخاب کرد. وی جزء وزرایی بود که برای اولین بار مقام وزارت می‌گرفت. [۳]
عاقلی، باقر، خاطرا یک نخست وزیر، ص۷۸، تهران، علمی، ۱۳۷۱، چاپ دوم.
در واقع این دومین کابینه دوره نهم قانون‌گذاری به ریاست محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) بود که دولتشاهی مدیر پست و تلگراف و تلفن آن بود. [۴]
، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۸، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۶۲، تهران، چاپ اول.
محمدعلی دولتشاهی از جمله کسانی بود که بعداً به صف مخالفان مصدق پیوست. [۵]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۷۲۹، تهران، جاویدان، ۱۳۷۴، چاپ دوم.
اسناد مربوط به عملکرد محمدعلی دولتشاهی در سمت وزارت پست و تلگراف و تلفن موجود است. [۶]
یزدانی، مرضیه، اسناد پست و تلگراف و تلفن از دوره رضاشاه، تهران، اسناد ملی ایران، ۱۳۷۸، چاپ اول.
مهرانگیز دولتشاهی همچنین خواهر مهین دولتشاهی، همسر مظفر فیروز بوده است، که از جمله مشاغل مظفر فیروز می‌توان به وزارت کار در کابینه احمد قوام اشاره کرد. [۷]
سمیعی، احمد، سی و هفت سال، ص۸۰، تهران، شباویز، چاپ سوم، ۱۳۶۶.
۲ - از تحصیلات تا ازدواجمهرانگیز دولتشاهی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه زرتشتیان و متوسطه را در مدرسه آمریکایی‌ها به پایان رساند و سپس برای ادامه تحصیل راهی آلمان شد. در ۱۳۱۸ش با مهندس انصاری، رئیس اسبق بنگاه مستقل برق ازدواج کرد. او که در سال ۱۳۲۰ش به اتفاق همسرش به آلمان سفر کرده بود تا کارخانه ذوب آهن را تحویل بگیرد، به لحاظ همزمانی سفرش با جنگ جهانی دوم مدت ۵ سال در آن‌جا توقف کرد و با استفاده از این فرصت در دانشکده علوم‌هایدنبرگ به تحصیل پرداخت و پس از اخذ مدرک دکترای فلسفه و علوم اجتماعی، به ایران مراجعت کرد. [۸]
حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۱۲۴، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۰، چاپ اول.
۳ - مشاغلدولتشاهی در ۱۳۳۳ به عنوان کارشناس در بنگاه عمران و اصلاحات اجتماعی مشغول به کار شد و به ریاست اداره آموزش اجتماعی بنگاه مذکور رسید. در دوره‌های ۲۱، ۲۲ و ۲۳ در کرمانشاه به نمایندگی رسید و مدت‌ها دبیر شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران بود. این شورا در اسفند ۱۳۳۷ به ریاست اشرف پهلوی تشکیل شد و پس از هشت سال فعالیت به دلیل عدم موفقیت منحل شد. [۹]
کسری، نیلوفر، زیر نظر باقر عاقلی، ص۱۲۳، تهران، نامک، ۱۳۷۹، چاپ اول.
وی مؤسس و رئیس جمعیت راه نو بانوان بوده و در انجمن معاونت زنان، سازمان زنان، سازمان زنان دمکرات ایران، انجمن حمایت زندانیان جمعیت خیریه فرح پهلوی و سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی عضویت داشت. [۱۰]
حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۱۲۴، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۰، چاپ اول.
دیگر مشاغل او عبارت بودند از: عضویت جمعیت مبارزه با سرطان ، عضو شورای بین‌المللی زنان، عضو کمیته حقوق بشر ، دبیر کمیسیون روابط بین‌المللی جمعیت‌های زنان، نماینده مجلس شورای ملی و عضو حزب ایران نوین بود. وی نیز در گذشته عضو حزب دمکرات قوام‌السلطنه بود و جمعیت راه نو بانوان را نیز بنیان نهاده است. [۱۱]
، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۵، دولتمردان عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، ص۴۶۷، تهران، چاپ اول.
۴ - عضویت در احزابمهرانگیز دولتشاهی از اعضای اولیه و بنیان‌گذاران کانون مترقی بود که ریاست آن را حسنعلی منصور بر عهده داشت. کانون مترقی که در ابتدا «گروه پیشرو» بود و سپس نام «کانون مترقی» را بر خود نهاد، هر چند به ظاهر مقاصدی غیر سیاسی و عمدتاً فنی، اقتصادی و اجتماعی را در اساسنامه خود گنجانیده بود، با این حال در زمانی نه چندان طولانی در راس تشکل‌های سیاست پیشه آن روزگار قرار گرفت. [۱۲]
شاهدی، مظفر، سه حزب مردم، ملیون، ایران نوین، ص۴۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای معاصر، ۱۳۸۷، اول.
شایعاتی از سوی اعضای فراکسیون کانون مترقی در مجلس ۲۱ بوجود آمد که علم نخست وزیر، جای خود را به منصور، رهبر این حزب در دست تاسیس خواهد سپرد. ساواک در ۲۵ آبان ۱۳۴۲ گزارش کرد که این حزب جدید با نام «نهضت ششم بهمن» و تحت رهبری منصور موجودیت می‌کند؛ اما این نگرانی برای آنان وجود داشت که این حزب نیز مانند دو حزب ملیون و مردم مورد بی‌اعتنایی قرار گیرد؛ لذا منصور به اتفاق هیئتی مرکب از نمایندگان فراکسیون ائتلافی نهضت ششم بهمن، به منظور به استحضار رساندن این حزب در بیست و نه آبان با شاه ملاقات کردند. مهرانگیز دولتشاهی نیز جزء این کمیته نوزده نفره مرکزی نهضت ائتلافی بود. پس از دیدار با شاه در همان روز در صحن علنی مجلس ۲۱، تشکیل حزب ایران نوین اعلام شد. [۱۳]
شاهدی، مظفر، سه حزب مردم، ملیون، ایران نوین، ص۴۶۷، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای معاصر، ۱۳۸۷، اول.
در اردیبهشت ۴۳ مهرانگیز دولتشاهی جزء شصت عضو شورای مرکزی نخست حزب ایران نوین قبل از نخست وزیری منصور بود که بسیاری ار آنان در هیئت اجراییه و دستگاه رهبری حزب عضویت داشتند. [۱۴]
شاهدی، مظفر، سه حزب مردم، ملیون، ایران نوین، ص۵۰۱، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای معاصر، ۱۳۸۷، اول.
۵ - دفاع از هویداپس از ترور منصور [۱۵]
تصویب کاپیتولاسیون سرلوحه کارهایش بود.
و مرگ او در ۶ بهمن ۴۳، هویدا کابینه خود را به مجلس معرفی کرد. در همان جلسه رای اعتماد گرفته شد و عده‌ای از جمله نخست وزیر، رئیس مجلس و... سخنرانی کردند. از جمله سخنرانان مهرانگیز دولتشاهی بود که به دوستی و سوابق بین منصور و هویدا اشاره کرد و گفت: «... آقای هویدا همانطور که در حزب ایران نوین گفتند، مدت ۲۲ سال با منصور زندگی کردند، فقط دوست و همکار نبودند، من خود شاهد دوستی و همکاری و همفکری هویدا و منصور در آلمان و بعداً در ایران بودم. چکیده افکار و عقاید و شور و حرارت او نزد هویداست...» [۱۶]
سفری، محمدعلی، قلم و سیاست از هویدا تا شریف امامی، ص۳۲، تهران، نامک، ۱۳۷۷، چاپ اول.
۶ - عضویت در حزب ایران نویندر مهرماه ۱۳۴۵ رهبران حزب ایران نوین تصمیم گرفتند با برگزاری سمیناری با عنوان «زنان حزب ایران نوین» و بهره‌گیری از نفوذ افرادی؛ مانند اشرف پهلوی ، زمینه‌های حضور و فعالیت جدی‌تر و چشم‌گیرتر زنان را در حزب فراهم آورند. این سمینار در ۲۵ مهر ۱۳۴۵ گشایش یافت. سازمان زنان حزب ایران نوین که گاه با نام سازمان بانوان حزب نیز از آن یاد می‌شد، در ۲۷ آذر ۴۶ افرادی را از جمله مهرانگیز دولتشاهی به عنوان اعضای شورای عالی آن سازمان انتخاب و معرفی کرد. [۱۷]
شاهدی، مظفر، سه حزب مردم، ملیون، ایران نوین، ص۶۸۲، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای معاصر، ۱۳۸۷، اول.
وی همچنین از اعضای فراکسیون ایران نوین در مجلس ۲۲ بود. [۱۸]
شاهدی، مظفر، سه حزب مردم، ملیون، ایران نوین، ص۷۵۲، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای معاصر، ۱۳۸۷، اول.
در آبان ۴۵ مهندس هوشنگ کمانگر نماینده مجلس شورای ملی از حزب ایران نوین اخراج شد. وی رئیس کمیسیون فرهنگ و هنر بود و طبق گفته خودش عده‌ای با تبانی، خانم دولتشاهی را کاندیدای ریاست کمیسیون کردند. در جریان رای‌گیری هر دو نفر مساوی شدند و با استعفای خانم دولتشاهی، کمانگر رئیس کمیسیون شد؛ ولی از آنجایی که وی از سوی طرفداران خانم دولتشاهی مورد تهدید قرار گرفت، از حزب کناره‌گیری کرد. [۱۹]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۳، ج۲، ص۱۰۶، حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول.
طبق بسیاری از اسناد، نامبرده جزء ۴۰ نفر اعضای اصلی هیئت اجرایی حزب ایران نوین [۲۰]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۳، ج۲، ص۲۷۱، حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول. سند مورخ ۳۱/۰۲/۴۶.
[۲۱]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۳، ج۲، ص۳۸۸، حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، تهران، ، چاپ اول. سند مورخ ۳۰/۱۰/۴۶.
و نیز از اعضای کمیته مرکزی فراکسیون پارلمانی حزب ایران نوین در مجلس شورای ملی بوده است. [۲۲]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۳، ج۲، ص۳۹۵، حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول. سند مورخ ۲۵/۱۱/۴۶.
۷ - تنزل جایگاه در حزبدر دی ماه ۱۳۴۷، مهرانگیز دولتشاهی به عنوان نماینده مجلس توسط هویدا از عضویت مرکزی حزب کنار گذاشته شد. [۲۳]
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۴، حزب ایران نوین به روایت اسناد، ج۳، ص۱۰۵، تهران، چاپ اول.
در بهمن ۴۷ که محمدرضا شاه در سفر خارج به سر می‌برد، هویدا در کادر بالای حزب ایران نوین تصفیه مهمی‌را انجام داد و ۱۱ نفر را از کادر رهبری حزب کنار گذارد. از جمله این افراد مهرانگیز دولتشاهی بود؛ [۲۴]
سفری، محمدعلی، قلم و سیاست از هویدا تا شریف امامی، ص۲۲۹، تهران، نامک، ۱۳۷۷، چاپ اول.
اما وی هم‌چنان در خود حزب فعالیت داشته است. چنان‌چه از حوزه انتخابیه کرمانشاه به عنوان عضو فراکسیون پارلمانی حزب ایران نوین در مجلس شورای ملی معرفی شد [۲۵]
حزب ایران نوین به روایت اسناد، ج۳، ص۱۸۹.
و همچنین در معرفی رؤسای کمیسیون‌های اختصاصی حزب، وی به عنوان رئیس کمیسون امور خانواده انتخاب و معرفی شد. [۲۶]
حزب ایران نوین به روایت اسناد، ج۳، ص۳۳۰.
وی همچنین جهت شرکت در کمیته اجرای شورای بین‌المللی زنان به کشورهای ایتالیا، اسراییل، آلمان و شوروی مسافرت نمود. طبق روایت ساواک وی مروج فرهنگ غرب در راستای اهداف دین زدایی رژیم پهلوی بود و به پاس این خدمت نشان‌های تاج‌گذاری و درجه ۲ سپاس دریافت کرد. [۲۷]
رجال پهلوی به روایت اسناد ساواک عبدالله ریاضی، پیشین، ص۹۶.
۸ - سفارت در دانمارکدر دوره وزارت عباسعلی خلعتبری در وزارت امور خارجه ایران، از مهرانگیز دولتشاهی برای تصدی سفارت ایران در دانمارک دعوت به عمل آمد و وی به عنوان اولین سفیر زن عازم سفارت ایران در دانمارک شد و تا زمان پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به این ماموریت ادامه داد. دولتشاهی بعد از سه دوره نمایندگی مجلس به عنوان اولین سفیر زن ایرانی در دانمارک بود که مدت‌ها به نمایندگی از ایران در شورای بین المللی شرکت داشت و هفت سال و سه ماه رییس شورای مذکور بود. وی همچنین مقالات متعددی در مجلات داخلی به رشته تحریر در آورده است. [۲۸]
حزب ایران نوین به روایت اسناد ساواک، ج۱، پیشین، ص۱۲۴.
انتخاب وی در مقام سفیر به عنوان یک کار نمایشی و گشایش راه ورود زنان ایران به عرصه دیپلماسی بود، وگرنه روابط ایران و دانمارک از نظر سیاسی اهمیت چندانی نداشت و امور سفارت ایران در کپنهاگ نیز عملاً به وسیله کادر دایمی‌سفارت اداره می‌شد. [۲۹]
طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست، ص۶۷۱، تهران، علم، ۱۳۷۳، ج۲، چاپ دوم.
سرانجام دولتشاهی در کنار ۹ سفیر و نماینده دیگر از ایران در خارج از کشور، در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۵۷ و با زمزمه‌های انقلاب مردم ایران توسط وزیر امور خارجه وقت دولت بختیار از کار برکنار شد. [۳۰]
سمیعی، احمد، سی و هفت سال، ص۱۶۶، تهران، شباویز، چاپ سوم، ۱۳۶۶
۹ - پس از انقلابدولتشاهی بعد از انقلاب برای همیشه راهی فرانسه شد. وی یکی از مبتکران قانون حمایت خانواده بود که حق طلاق را برای زنان به رسمیت می‌شناخت و اختیار همسر دوم را توسط مرد منوط به اجازۀ همسر اول می‌کرد. او در سال ۱۳۸۱ کتابی به نام "جامعه، دولت و جنبش زنان ایران" نوشت که یکی از اسناد مهم تاریخ فعالیت زنان ایران است. این کتاب از آخرین نوشته‌های مهرانگیز دولتشاهی است. سرانجام دولتشاهی در ۲۹ مهر ۱۳۸۷ در پاریس درگذشت. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مهرانگیز دولتشاهی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۵ رده‌های این صفحه : احزاب | احزاب سیاسی عصر پهلوی | تراجم | رجال سیاسی عصر پهلوی | زنان فعال در سیاست در عصر پهلوی | سفیران عصر پهلوی | مقالات پژوهه | نمایندگان مجلس ملی
|